Πέμπτη 4 Δεκεμβρίου 2014

Η νομική μορφη "θρησκευτική κοινότητα" και ο σύγχρονος πολυθεϊσμός.


Όσοι ασχολούνται λίγο με τα θρησκευτικά νομικά ζητήματα και ειδικά οι επιπλέον ανήκοντες στον χώρο των σύγχρονων Ελλήνων πολυθεϊστών, θα έχουν διαπιστώσει την όλη συζήτηση ή μάλλον φασαρία που έχει προκύψει μετά την εμφάνιση ενός νέου νόμου του κράτους που δημιουργεί μια νέα νομική μορφή αυτή της «θρησκευτικής κοινότητας (περισσότερες λεπτομέρειες εδώ). Για άλλη μια φορά, το "συνάφι" μας συνολικά έχει καταφέρει να δείξει το χειρότερο του πρόσωπο καθώς κολλήματα, προσωπικά θέματα, και διάφορες άλλες ανούσιες χαζομάρες έχουν καταφέρει να επικαλύψουν τα ουσιαστικά ζητήματα που καλούμαστε να δούμε. Θα ήθελα λοιπόν στο παρόν να εξετάσω κάποιες ουσιαστικές πτυχές του ζητήματος, με κεντρικό άξονα σκέψης το ζήτημα της "αναγνώρισης" της θρησκείας μας εκφράζοντας τις προσωπικές μου απόψεις.

Ξεκινώντας να αναφέρω μερικά βασικά πράγματα εν τάχει για το μέχρι πρότινος και σε ένα βαθμό ακόμα ισχύον καθεστώς (απλά αναφορικά οπότε αν υπάρχει κάποιο σοβαρό σφάλμα στα παρακάτω δέχομαι διορθώσεις).

1. Το Ελληνικό κράτος επίσημα, δηλαδή νομικά, "αναγνωρίζει" από το Σύνταγμα του τρείς θρησκείες. Την Ελληνική ορθόδοξη αποστολική εκκλησία, το Ισλάμ μέσω της Μουσουλμανικής μειονότητας και την Εβραϊκή θρησκεία μέσω του ΚΙΣ.
2. Στην Ελληνική νομολογία δεν υπάρχει  πρόβλεψη για "αναγνώριση" στο ίδιο επίπεδο άλλων θρησκειών.
3. Στην παραπάνω παράβλεψη το χάπι χρυσώνεται με την ύπαρξη νόμου περί αδειοδότησης "ευκτήριων οίκων" που ναι μεν δεν λύνει ούτε μικρό ποσοστό των υφιστάμενων προβλημάτων πόσο μάλλον να καλύπτει ζητήματα ισονομίας, αποτελεί όμως μέχρι στιγμής την μοναδική άλλη νομική μέθοδο ενός επιπέδου "αναγνώρισης" καθώς δίνει κάποια δικαιώματα στους κατέχοντες τέτοια άδεια, όπως αναγνώριση των τελούμενων "μυστηρίων" (κατ' αντιστοιχία με τα χριστιανικά δεδομένα ο όρος γάμος κήδευση κτλ). Μεγάλο ζήτημα αποτελούσε μέχρι κάποιο χρονικό σημείο η εμπλοκή, ως γνωμοδοτικό όργανο στην διαδικασία αδειοδότησης, του Μητροπολίτη της περιοχής που βρίσκονταν ο υπό νομική αναγνώριση ευκτήριος οίκος, ενώ ακόμα αποτελεί μείζον θέμα η ισχύουσα μέχρι σήμερα τελική αδειοδότηση κατευθείαν από τον Υπ. Παιδείας & θρησκευμάτων, χωρίς συγκεκριμένους κανόνες, αφήνοντας δηλαδή στην διακριτική του ευχέρεια το αν κάποιος ευκτήριος οίκος θα αδειοδοτηθεί ή όχι ενώ επιπροσθέτως λόγω των νόμων περί ευθύνης υπουργών δεν μπορούν να υπάρχουν νομικές κυρώσεις ή άλλα μέσα με τα οποία η όποια του άρνηση να προσβληθεί.
4. Επίσης σε όλες τις σχετικές διαδικασίες οι όροι με τους οποίους τίθενται τα ζητήματα βασίζονται στην πρακτικές των μονοθεϊστικών θρησκειών χωρίς καμία πρόβλεψη για το οτιδήποτε άλλο. Αναφέρομαι στην εκ του νόμου αναγκαιότητα περιγραφής, δογμάτων, ιερών βιβλίων, "ποιμενάρχη", στον εξ αρχής ονομαστικά περιορισμό άσκησης μιας λατρείας σε έναν "οίκο" κτλ.
Με τον νέο νόμο τώρα, έρχεται να βελτιωθεί η σημερινή κατάσταση σε κάποιους τομείς τους οποίους σημειώνω συνοπτικά παρακάτω, ενώ σε πλείστους άλλους παραμένει εξίσου προβληματική ή ίσως κάποιοι να λέγαν πως γίνεται σε σημεία και χειρότερη.

Τα θετικά.
1. Δημιουργείται για πρώτη φορά η νομική έννοια της "θρησκευτικής κοινότητας".
2. Αποτελεί μια περαιτέρω, με πιο ανεπτυγμένα δικαιώματα πλάγια "αναγνώριση".
3. Δίνονται πολύ περισσότερα δικαιώματα σε αυτήν την νομική μορφή σε σχέση με τα εντελώς περιορισμένα του ευκτήριου οίκου.
4. Αποδεσμεύεται η έγκριση από την ευχέρεια του εκάστοτε υπουργού και ανήκει πλέον στην δικαιοδοσία των δικαστηρίων που κρίνουν βάση μιας ισχύουσας νομολογίας.
5. Συμμαζεύεται κάπως μια χύμα κατάσταση (αφορά κυρίως - και αυτό γίνεται εμφανές σε συγκεκριμένα άρθρα του νομοσχεδίου- τους "παράνομους" χώρους λατρείας πχ Ισλαμικούς με τους οποίους έχει γεμίσει η χώρα).

Τα αρνητικά
1. Συνεχίζει να μην υπάρχει άμεση νομική οδός "αναγνώρισης θρησκειών" παρότι  μέσω του εν λόγω νομικού προσώπου η όποια έμμεση αναγνώριση αναβαθμίζεται σε σχέση με τα μέχρι πρότινος ισχύοντα.
2. Συνεχίζει ο νομοθέτης, μέσω αυτών που ζητά, υπολογίζει ή εννοεί να έχει ώς σημείο αναφοράς, τις πρακτικές, τρόπους λειτουργίας και δεδομένα των μονοθεϊστικών θρησκειών.
3. Σε πολλά σημεία και καθώς ακόμα δεν έχει προκύψει η αντίστοιχη νομολογία, ο νόμος φαίνεται προβληματικός.
4. Σε επίσης πολλά σημεία, όπως για παράδειγμα στον αριθμό των 300 "ιδρυτικών μελών" ο οποίος υπερβαίνει κάθε άλλο νομικό προηγούμενο συλλογικής κοινωνικής έκφρασης, ο νόμος διαφαίνεται εξαιρετικά περιοριστικός, αποτρεπτικός ή άδικος (με την έννοια πως αν εκ προοιμίου "κόβει" ένα σωρό περιπτώσεις τότε δεν μπορεί να καλύψει το σύνολο των πολιτών και να τους παράσχει ισονομία), ζητήματα τα οποία εξ αρχής θίχτηκαν από πλήθος σχετικών σοβαρών οργανώσεων.

Τα χειρότερα.
1. Όπως κάποιοι υποστήριξαν ο νόμος - φαντάζομαι προκύπτει και σχετίζεται με αυτό που ανέφερα πριν για τους παράνομους ισλαμικούς ευκτήριους οίκους - σε κάποια σημεία δείχνει έναν χαρακτήρα πρόληψης αστυνομοκρατούμενης αντίληψης (κάτι που θα έπρεπε να καλύπτεται από άσχετες με τον συγκεκριμένο νόμο για θρησκευτικό νομικό πρόσωπο, υπάρχουσες νομοθεσίες ποινικές ή άλλες).

Το στενάχωρο είναι πως πολλά από τα αρνητικά του νομοσχεδίου θα μπορούσαν σχετικά εύκολα να είχαν λυθεί εκ των προτέρων εφόσον είχαν πολλάκις θιχθεί, κάτι που τελικά δεν έγινε. Παρόλα αυτά αυτό δεν γίνεται να ακυρώσει τα όποια θετικά μπορούμε να κερδίσουμε από τον νέο νόμο, εξ' ου και η άποψη μου είναι πως θα πρέπει να γίνουν οι ανάλογες προσπάθειες δημιουργίας τέτοιων πολυθεϊστικών θρησκευτικών κοινοτήτων.

Ας δούμε όμως κάποια θέματα που προκύπτουν στην όλη "φασαρία" με την οποία προλόγισα το παρόν.

Υπάρχει λοιπόν μια κατηγορία ανθρώπων, οι κλασικοί "αρνητές" της νεοελληνικής κουλτούρας θα έλεγα, οι οποίοι διαρρηγνύουν τα ιμάτια τους κατά της όποιας προσπάθειας απόκτησης τέτοιας νομικής μορφής. Τα επιχειρήματα απ' ότι έχω μέχρι στιγμής διαπιστώσει βασίζονται:

Α. Στο αρχικό νο4 του κειμένου και στο νο2 των αρνητικών του νομοσχεδίου, δηλαδή προβάλλουν ως πρόσχημα τις λεκτικές διατυπώσεις του νόμου και τον συντονισμό του με τις μονοθεϊστικές πρακτικές ώστε να υποστηρίξουν πως δεν πρέπει να προχωρήσουμε σε κάτι τέτοιο συχνά με ασόβαρες ατάκες του στυλ "τι θα γίνουμε Ιεχωβάδες κτλ".
Σχετικά με τέτοιες απόψεις έχω να πω τα εξής:
1. Το να αξιοποιήσεις ένα ισχύον νομικό καθεστώς ακόμα και όταν δεν σου ταιριάζει γάντι για να κερδίσεις κάποια ουσιαστικά πράγματα υπέρ των σκοπών σου, ούτε σημαίνει πως καταργούνται οι διαφορές σου με αυτό, ούτε πως ξαφνικά θα ομοιάσεις με κάτι άλλο, πόσο μάλλον δεν σε εξομοιώνει με το "πρότυπο" από το οποίο προέκυψαν οι ρυθμίσεις.
2. Η όποια προσαρμογή σε αυτά που ζητάει ο νόμος, δεν σημαίνει πως εκτείνεται και πέραν του συγκεκριμένου αντικειμένου δηλαδή της εν λόγω νομικής μορφής και φυσικά δεν περιορίζει μια γενικότερη ή ευρύτερη κατάσταση. Για παράδειγμα αν ο νέος νόμος έθετε ως προαπαιτούμενο την ύπαρξη ιερών κειμένων (που δεν το θέτει), στα πρότυπα της Βίβλου, της Τορά ή του Κορανίου ενώ οι πολυθεϊστές δεν έχουμε κανένα αντίστοιχης σύλληψης και αντίληψης κείμενο, το να περιείχαν οι αιτήσεις μας πχ Τους Ορφικούς ύμνους, Την Θεογονία του Ησιόδου, το ημερολόγιο θυσιών του Θορικού ή κάτι άλλο, ότι να 'ναι, θα ήταν περιοριστικό ή καταστροφικό για την θρησκεία μας που δεν έχει ιερά κείμενα; Φυσικά και όχι καθώς αυτό θα αφορούσε την κάλυψη ενός χαζού νομικού προαπαιτούμενου το οποίο αφορά την συγκεκριμένη νομική μορφή την Χ ή Ψ θρησκευτική κοινότητα δηλ., το οποίο περαιτέρω ακόμα και για αυτήν δεν θα είχε καμία ουσιαστική βάση διαμόρφωσης της θρησκείας ή κάτι άλλο εφόσον όλοι γνωρίζουμε πως τα πράγματα δεν είναι έτσι. Επίσης, αν κάποιος έχει μια τέτοια άποψη για άλλους λόγους, και εφόσον αυτό δεν βλάπτει -και πώς θα μπορούσε άλλωστε-  καθ’ οιονδήποτε τρόπο την "θρησκεία" του (μας, τους), τότε γιατί ο όλος χαμός, απλά μπορεί να απόσχει από το να είναι μέλος μιας οποιασδήποτε θρησκευτικής κοινότητας. Το να δημιουργεί όμως φασαρία για μη υπαρκτά προβλήματα, αντιθέτως λειτουργεί αρνητικά στο βαθμό που μπορεί να καλλιεργήσει κλίμα ή να επηρεάσει αυτούς που όντως προσπαθούν να κάνουν κάτι το οποίο θα έχει ένα έστω μικρό θετικό αποτέλεσμα.

Β. Στα χειρότερα του νομοσχεδίου. Εδώ είχαμε κάποιες πιο ολοκληρωμένες απόψεις για το θέμα, καθώς όμως ανήκουν στην σφαίρα της πολιτικής και δεν σχετίζονται με θρησκευτικά ζητήματα δεν έχω λόγο να το αναλύσω  και δεν βλέπω και γιατί πρέπει να είναι αποτρεπτικός παράγων (θέμα μιας άλλης ίσως συζήτησης).

Μια δεύτερης τώρα κατηγορίας φασαρία σχετίζεται με τις όχι αρνητικές όπως στην πρώτη περίπτωση "φωνές" οι οποίες συνδέουν λόγω άγνοιας (ή και ηλίθιας προπαγάνδας εκ μέρους κάποιων) το ζήτημα των θρησκευτικών κοινοτήτων ως νομικό πρόσωπο με την όποια θρησκευτική "αναγνώριση" του ελληνικού πολυθεϊσμού και ως εκ τούτου οι άνθρωποι καλούν σε έναν καθολικό συνασπισμό και συνεννόηση με σκοπό την κατάθεση μιας μοναδικής αίτησης υπαγωγής σε αυτή την νομική μορφή (γεγονός που αντιστοίχως γίνεται προϊόν εκμετάλλευσης από επιτηδείους).
Σαν έκφραση ενός ενωτικού αισθήματος κάτι τέτοιο είναι θετικό, όμως, πέρα από αυτό δηλαδή την καλόβουλη έκφραση ενός ενωτικού αισθήματος, ουσιαστικά δεν λέει τίποτα, έχει αρκετά αρνητικά και παραβλέπει τα όντως αρκετά θετικά της άλλης περίπτωσης δηλαδή της υπαρξης πολλών πολυθεϊστικών θρησκευτικών κοινοτήτων και εξηγώ:
Τα αρνητικά της πρώτης περίπτωσης κατά κύριο λόγο ανιχνεύονται στα οργανωτικά προβλήματα που προκύπτουν από μια τέτοια συνολική αίτηση (πώς να συνεννοηθούν τόσοι άνθρωποι με ήδη βεβαρυμμένες μεταξύ τους σχέσεις για ένα κοινό στόχο κτλ), και δευτερευόντως στα πιο καίρια προβλήματα που ενδεχομένως εμφανίζονται από μια πρόσκαιρη συγκέντρωση δυνάμεων χωρίς άλλη στόχευση, όπως πχ η μεγαλύτερη πιθανότητα εσωτερικής κατάρρευσης του συστήματος, ο περιορισμός έκφρασης, η μονολιθικότητα κτλ.

Αντιθέτως, στην περίπτωση των πολλαπλών αιτήσεων εκτός του ότι γλυτώνουμε απ' όλα τα παραπάνω αρνητικά κερδίζουμε και κάποια επιπλέον πράγματα, αρκετά από αυτά ήδη προβλεπόμενα από τον νόμο, όπως η ικανότητα τριών και περισσότερων θρησκευτικών κοινοτήτων ανηκουσών στην ίδια θρησκεία να δημιουργούν έναν μεγαλύτερο νομικό θρησκευτικό συνασπισμό αυτόν που αναφέρει ο νόμος ως "εκκλησία".
Προσωπικά κάτι τέτοιο νομίζω πως είναι η καλύτερη περίπτωση καθώς όχι μόνο θα επιτρέπει στις επιμέρους κοινότητες των Ελλήνων πολυθεϊστών να διατηρούν την αυτονομία τους και τις εκφραστικές τους ιδιαιτερότητες η μία έναντι της άλλης με όλα τα θετικά που κάτι τέτοιο συνεπάγεται, αλλά θα μας δίνει και το μελλοντικό δικαίωμα να εμφανίζουμε ένα πολύ πιο σοβαρό πρόσωπο, δημιουργώντας μεγαλύτερους νομικούς σχηματισμούς. Ως εκ τούτου θεωρώ ύποπτη οποιαδήποτε προσπάθεια  ταύτισης της θρησκείας στο σύνολο της με το οποιοδήποτε νομικό πρόσωπο "θρησκευτική κοινότητα" προς την κατεύθυνση δημιουργίας ενός μοναδικού τέτοιου καθώς ούτε οι έννοιες ταυτίζονται και ούτε κερδίζουμε κάτι θετικό ως θρησκευτές με αυτόν τον τρόπο...αντιθέτως κινδυνεύουμε να ζημιώσουμε συνολικά την θρησκεία μας!

Φυσικά, θα έπρεπε να είναι και αυτονόητα καταδικαστέα και επιμέρους φαινόμενα τα οποία διαφαίνονται μέσα από την γενική φασαρία. περί μιας δήθεν πρωτιάς, ποιος θα προλάβει δηλ τον άλλο, των προσπαθειών τρικλοποδιάς, υποσκαφής των άλλων κτλ καθώς όχι μόνο θυμίζουν Βυζάντιο και όχι ελληνισμό αλλά δεν έχουν και κανένα απολύτως ουσιαστικό νόημα πέρα από τους κοντόφθαλμους νόες που ταυτίζουν τον όποιο μικρόκοσμο τους με την πραγματικότητα.

Με βάση λοιπόν όλα τα παραπάνω η δική μου αποτίμηση του νόμου και των εξ αυτού συνεπαγομένων είναι η εξής.
Θεωρώ σε σχέση με το ισχύον καθεστώς τον συγκεκριμένο νόμο μια θετική κίνηση από την οποία έχουμε μόνο να κερδίσουμε αν τηρήσουμε την απαραίτητη σοβαρότητα. Προφανώς αυτός περιέχει κάποια σημεία αταίριαστα με εμάς ή και προβληματικά τα οποία όμως ουσιαστικά δεν δημιουργούν κανένα θέμα εφ' όσον εξαρτάται από εμάς τους ίδιους το πως θα τα χειριστούμε. Θεωρώ επίσης ώς την βέλτιστη δυνατή κατάληξη για την θρησκεία μας σε ένα επίπεδο, την ύπαρξη πολλαπλών τέτοιων νομικών προσώπων τα οποία θα αντανακλούν και την πολυμορφία του πολυθεϊσμού αλλά και τις δυνατότητες του, ενώ θα τον προστατεύουν από κάθε αφύσικο περιορισμό. Ως εκ τούτου θεωρώ λογικό ο κάθε σύγχρονος πολυθεϊστής να κοιτάξει να βρει το σύνολο που του ταιριάζει καλύτερα και να το ενισχύσει ώστε να προκύψουν ισχυρές θρησκευτικές κοινότητες. Αντιθέτως θεωρώ παράλογη και καταστροφική την όποια αρνητική ή αδιάφορη στάση η οποία ζημιώνει συνολικά τους στόχους μας ως θρησκεία. Ουσιαστικά όμως το στοίχημα είναι κατά πόσον θα καταφέρουν οι σύγχρονοι πολυθεϊστές να ξεπεράσουν τις συχνά αστείες τους ανεπάρκειες - πχ την ταύτιση οργανωμένων συνόλων με "κοπάδια" και εξ αυτού στέρηση της όποιας δύναμικής έχουμε συνολικά-, ώστε να εκπληρώσουμε σε ένα πρώτο βαθμό την ιστορική μας αποστολή, έχοντας κορώνα όχι ο καθένας τον πεπερασμένο εαυτό του, αλλά την θρησκεία μας και τους προγόνους μας.





Τρίτη 25 Νοεμβρίου 2014

On Labrys' "Hellenic Polytheism : Household worship" English edition

The first book of our community, "Labrys",  titled Hellenic Polytheism : Household worship was published a few days ago and as for some reason I never actually posted anything on the original Greek release I would like to say a few things now that the English edition is available.

First of all ,about how the book came into existence: Although there is an abundance of academic material available for the Hellenic religion, no book existed (In Greek), that could act as an introductory manual for those interested in actually following the religion instead of learning historical facts. Of course throughout the years, from within the community we have helped as much as possible those that approached us, or via our site, speeches, videos etc those interested in general, by giving guidelines on the most basic forms of worship, celebrations and other rites. Still we kept getting more and more questions and what was obviously needed was a practical guide that could enable one to start following our religious path personally.

With this in mind we decided to record these basic and necessary rites along with some simple explanatory texts for the most common things that we were often asked to explain. We decided to not delve deep into historical facts, theoretical debates  and things that can be found in any academic research on the subject, but instead focus on the practical things, as we know all to well that it's an entirely different thing to "know" about a religion than practice it. In addition, as we are still talking about a traditional religion we decided to include some important first hand sources on the subjects that needed some explaining as to what was written and why. Finally as the task seemed too demanding to accomplice once off, on top of everything else that the community was (and still is) working for, we decided to split our material and subject into two different books, the first focusing on household worship, which was also the most important first step for anyone wishing to privately follow the path and the second concerning the public festivals and such aspects of the religion.

For the English edition, apart from the same above reasons and the always supportive stance of all the members of the digital world polytheistic community, we decided that it would be important to have for the first time a native traditional voice heard abroad. Not that we do not find adequate or important all the work that has been till recently done on the subject by the non-Greeks, but still it seems odd that in its majority the contemporary Hellenistic movement is being dominated by non-Greek and probably non-traditional -that is eclectic- voices. Having the belief that modern Hellenismos should still be rooted in its place of origin, not to mention that the vast majority of contemporary believers are still here although hardly seen or heard abroad  we decided to proceed with the English edition as well, which would not be possible but for the translation (and not only) work of Lesley and Radamanthys.

On the technical side, the book is split into two sections, the first containing all the introductory texts and explanations already mentioned and the second the actual rituals, hymns, prayers etc (content screenshots at the end). The goal was to have a small concise edition that one could carry along, keep always near and navigate to the needed ritual to personally perform it. We hope that it will serve its purpose and on a first level give the initial push that many people need in order to start worshiping the Gods.

In the few days since becoming available online the book managed yesterday to climb to no1 place of Amazon hot new releases in its category (paganism) – thumbs up guys- and this shows the potential of our religious beliefs. For this I have to thank all the friends in the internet world that embraced the publication with such enthusiasm. Still the more important lesson is that Hellenism in its contemporary form (or forms) is a growing trend, and that it falls on to all of us to support newcomers and evolve our faith in the most respectful (which for us is tied with "traditional") manner. I honestly believe that in the near future we will all be proud of what has been collectively achieved.

Finally as I have already briefly mentioned online, we would welcome all reviews of the book once you have read it, as this will enable us to identify areas of interest or other things of importance to you, mostly to be used in the forthcoming title that is currently under development, but why not, in a second edition of this current title in the future as well.




Τετάρτη 12 Νοεμβρίου 2014

'Αγιοι, σαν απο αρχαίο ελληνικό μυθιστόρημα

Πρίν λίγες ημέρες, στις 5 του Νοέμβρη,  η εκκλησία (όχι του δήμου) εόρταζε την μνήμη των Αγίων μαρτύρων Γαλακτίωνος και Επιστήμης. Ωραία ονόματα θα μου πείτε αλλά τι μας νοιάζει ποιους άσημους εόρταζε η εκκλησία και το κυριότερο τι σε νοιάζει εσένα. Δεκτόν, Αλλα κάντε λίγο υπομονή και θα φανεί το ενδιαφέρον μου.

Σύμφωνα λοιπόν με τας ιεράς πηγάς, το ζεύγος των Αγίων με τα ωραία ονόματα έζησαν και μαρτύρησαν επί της βασιλείας του βρωμερού ειδωλολάτρη Δέκιου τον τρίτο αιώνα. Και συνεχίζω με αντιγραφή για να κρατώ την εμπνευσμένη διατύπωση...:

"Οι Έλληνες γονείς του Γαλακτίωνα, Κλειτοφών και Λευκίππη, ήταν πρώτα ειδωλολάτρες. Κάποιος, όμως, ιερομόναχος, που ονομαζόταν Ουνούφριος, τους προσείλκυσε στη χριστιανική πίστη. Από τότε διέθεταν τα πλούτη τους σε κάθε αγαθοεργία. Το δε γιο τους Γαλακτίωνα ανέθρεψαν «ἐεν παιδεία καιὶ νουθεσίαᾳ Κυρίου». Δηλαδή, με παιδαγωγία και νουθεσία, σύμφωνη με το θέλημα του Κυρίου. Και η παιδαγωγία αυτή δεν άργησε να φέρει τους θαυμαστούς καρπούς της. Ο Γαλακτίων όταν μεγάλωσε, νυμφεύθηκε μία ωραία κόρη, την Επιστήμη, την οποία ο ίδιος είλκυσε στο Χριστό.
Η ζωή τους κυλούσε αφιερωμένη στην υπηρεσία του λόγου του Θεού και στη διακονία του πλησίον, ώσπου ξέσπασε ο διωγμός του Δεκίου. Τότε, ο μεν Γαλακτίων πήγε σε μοναστήρι του όρους Σινά, η δε Επιστήμη σε γυναικείο κοινόβιο.
Αλλά η λαίλαπα του διωγμού έφθασε και στα μέρη εκείνα, με αποτέλεσμα να συλληφθεί ο Γαλακτίων από τον άρχοντα Ούρσο. Όταν το πληροφορήθηκε αυτό η Επιστήμη, έτρεξε και παρακάλεσε τους διώκτες να συλλάβουν και αυτή προς ενίσχυση του συζύγου της. Ο άρχοντας Ούρσος, μη μπορώντας να τους πείσει να αλλαξοπιστήσουν, αφού τους βασάνισε σκληρά στο τέλος τους αποκεφάλισε (περί το 250 μ.Χ)"

Τα παραπάνω συνοπτικά για να κατατοπιστειτε γρήγορα στο θέμα. Για όσους  έχουν έφεση στην ανάγνωση μαρτυρολογίων και άλλων παραμυθιών υπάρχει και αυτό το λινκ που περίεχει όλη την δημοσιογραφικά αποτυπωμένη αλήθεια του βίου των δύο χριστιανών "ηρώων". Ας πάμε, ομως, λίγο πιο πίσω από τον τρίτο μεταχριστιανικό αιώνα.

Κάπου στα ελληνιστικά χρόνια, οι συνθήκες της εποχής, οδηγούν στην δημιουργια ενός νέου λογοτεχνικού είδους ,το πρώτο που εμφανίζεται μετά την κλασική εποχή (ποίηση, ιστοριογραφία, ρητορική και φιλοσοφία) και ίσως τελευταίο έκτοτε ,αυτό του μυθιστορήματος. Το αρχαιο ελληνικό μυθιστόρημα, γεννιέται τότε αλλά καλλιεργείται εντατικά και ακμάζει στην μετέπειτα ρωμαϊκή αυτοκρατορική περίοδο και κυρίως μετά την βασιλεία Ηρώδη, επί Αντωνίνων (την ευτυχέστερη ιστορική περίοδο για την ανθρωπότητα όπως υποστήριξε ο Γϊββον). Το νέο λογοτεχνικό είδος εμπεριέχει στοιχεία απ' όλα περίπου τα προγενέστερα του είδη αλλά ως πεζογράφημα αποτελεί ένα εντελώς ξεχωριστό αντικείμενο εξ'ού και μιλάμε για την γέννηση του μυθιστορήματος (ακόμα και του σημερινού).

Πρέπει να υπήρχαν πάρα πολλά τέτοια έργα στην αρχαιότητα, σήμερα, όμως, δυστυχώς μας σώζονται μόνο πέντε περίπου ολόκληρα και μερικά σπαράγματα και τίτλοι απο άλλα. Ο κανόνας του αρχαίου ελληνικού μυθιστορήματος, δηλαδή τα πέντε σωζόμενα μεγάλα έργα είναι ο κάτωθι:
1. "Τα περί Χαιρέαν και Καλλιρόην"  του Χαρίτωνα από την Αφροδισιάδα της Καρίας.
2. " Τα κατ' Ανθειαν και Αμβροκομην Εφεσιακα" του Ξενοφώντα του Εφέσιου.
3. "Τα κατα Λευκίππην και Κλειτοφόντα" του Αχιλλέα Τάτιου από την Αλεξάνδρεια. Spoiler alert!
4. "Τα κατά Δαφνιν και Χλόη" του Λόγγου από τη Λέσβο
5. Τα Αιθιοπικά του Ηλιόδωρου από την Έμεσα της Φοινίκης (ο οποίος σύμφωνα με μεταγενέστερες πηγές υποστηρίζεται πως έγινε επίσκοπος Τρίκκης)

Ισως απο τους τίτλους και μόνο να αντιλαμβανόμαστε πως θεματικά αυτά τα μυθιστορήματα ανήκουν σε αυτό που σήμερα θα λέγαμε ρομάτζο, είναι δηλαδή περιπετειώδεις ερωτικές αφηγήσεις. Για να μην σας κουράζω όμως περισσότερα γι αυτό το πολύ ενδιαφέρον θέμα εδώ και για τους πολύ απαιτητικούς υπάρχει και το βιβλίο του Tomas Hagg απο τις εκδόσεις του ΜΙΕΤ.

Για να συσχετίσουμε, όμως, τα θέματα, όπως ίσως θα πρόσεξε ο παρατηρητικός αναγνώστης, τα ονόματα των γονέων του Αγίου Γαλακτίωνα ταυτίζονται με τους ήρωες του τρίτου κατά σειρά μυθιστορήματος. Και φυσικά αυτό δεν είναι μια απλή σύμπτωση οφειλόμενη στην κοινοτοπία των ονομάτων, σαν να λέμε η Μαρία και ο Γιάννης αλλά πρόκειται ακριβώς για αυτούς τους ήρωες του μυθιστορήματος, στοιχεία του οποίου μάλιστα υπάρχουν στο μαρτυρολόγιο.

Εκτυλίσσεται δηλαδή εμπρός μας η διαδικασία κατασκευής αγίων και μαρτύρων, τους οποίους μέχρι σήμερα τιμά η χριστιανική εκκλησία,  και ακόμα χειρότερα στους οποίους βασίζεται από την μία για να αποδείξει τους διωγμούς των κακών ειδωλολατρών εναντίων της και από την άλλη για να εμπνεύσει τους πιστούς της και να δικαιολογήσει/εξηγήσει ένα σωρό πράγματα τα οποία ψυχολογικά βασίζει στο "αίμα ηρώων", όπως για παράδειγμα την ιστορικά τεκμηριωμένη (έναντι των ανεδαφικών που υποστηρίζει η ίδια) δίωξη όλων των άλλων από την επίσημη εκκλησία.

Η συγκεκριμένη περίπτωση δεν είναι η μοναδική, δεν είναι ούτε καν σπάνια αφού αρκετές μελέτες έχουν διαπιστώσει την ύπαρξη πολλών αντίστοιχων. Υπάρχει μάλιστα και μια περίπτωση μετατροπής μιας τέτοιου τύπου βουδιστικής ιστορίας στα χριστιανικά μαρτυρολόγια (τίποτα δεν άφησαν να μην το κλέψουν, όπως αντίστοιχα υπάρχει και η μεταφορά της ιστορίας ενός αρχαίου ελληνικού μυθιστορήματος που δεν σώθηκε στις περσικές χίλιες και μια νύχτες!*). Σε πιο προχωρημένες μελέτες μάλιστα, όπως στην πρόσφατη της Candita Moss στην οποία έχω αναφερθεί στο παρελθόν, υποστηρίζεται πως το 90% και βάλε των μαρτυριολογίων, των απόκρυφων πράξεων κτλ είναι διασκευασμένες αντιγραφές παγανιστικών κειμένων (δύο ολόκληρα κεφάλαια του βιβλίου αναφέρονται σε αυτό το ζήτημα).

Το ωραίο μάλιστα είναι, ωραίο γιατί δεν γίνεται να επικαλεστούν άγνοια, πως αυτά τα κείμενα διαβάζονταν ακόμα στο Βυζάντιο (τα αναφέρουν για παράδειγμα ο Φώτιος και ο Ψελλός με σχετικά θετική γνώμη) και μάλλον αποτέλεσαν και το πρότυπο της παρθενίας στην χριστιανική διαστρεβλωμένη ηθική αφού οι πιστές ηρωίδες των ελληνικών μυθιστορημάτων μετεβλήθησαν στις αγίες και οσίες που μαρτυρούσαν παρθένες ως νύμφες του Τζεσουά. Το πόσο μεγάλη ήταν η διάδοση τους φαίνεται έκδηλα και από την σχετικά πρόσφατη ανεύρεση παπυρικών θραυσμάτων με αποσπάσματα άγνωστου αρχαίου ελληνικού μυθιστορήματος σε μοναστήρι στην Ισπανία.

Βλέπουμε λοιπόν, μια ευφάνταστη περίπτωση οικειοποίησης παγανιστικών κειμένων από τον χριστιανισμό, τα οποία αλλοιώθηκαν με τέτοιο τρόπο ώστε να στρέφονται προπαγανδιστικά κατά των ίδιων των δημιουργών τους και μας δίνεται η δυνατότητα να κατανοήσουμε τους μηχανισμούς στους οποίους στηρίχθηκε ο χριστιανισμός για να επιβληθεί. Δεν κατέκλεψαν μόνο μύθους, τυπικά και ένα σωρό πράγματα. Ούτε τα μυθιστορήματα μας δεν άφησαν. Τόσο αλήθεια! Μια καραμπινάτη περίπτωση μυθικισμού δηλαδή για τους γνωρίζοντες

Βέβαια τώρα που το μάθατε και εσείς τι πιο χρήσιμο από το να βρείτε και να διαβάσετε κάποιο από αυτά τα εν πολλοίς άγνωστα έργα της ελληνικής λογοτεχνίας. Μάλιστα βρίθουν από θρησκευτικές αναφορές και υπάρχει σε αυτά η μοναδική σκηνή τελετής νεκρομαντείας που έχουμε από ελληνικά κείμενα.



*Παρότι έχει αρκετές περιπτώσεις τέτοιες στο βιβλίο της η Moss, την συγκεκριμένη δεν την θυμάμαι να την είχα δει. Ή μου διέφυγε ή επειδή κυρίως εστιάζει στην λατινική εκκλησία δεν την ήξερε. Οφείλω την επισήμανση σε ομιλία του πάντα έξοχου δάσκαλου και ειδικού επι του θέματος Γ. Γιατρομανωλάκη, όπως επίσης και αρκετά περισσότερα στοιχεία που αναφέρω περί του αρχαίου ελληνικού μυθιστορήματος.

Τρίτη 14 Οκτωβρίου 2014

Από τις στάχτες στα άστρα

 
Πόσο ήσυχα, τραγικά σβήνουν,
ήρεμα σιγά σιγά,

οι όμορφες φωτιές
που σώθηκαν τα ξύλα τους.










Στο τρεμοφέγγισμα των άστρων
ζούν αποθεωμένες
δεύτερες ζωές

οι τελευταίες σπίθες 
των ερώτων που καταναλώθηκαν

Από τις στάχτες στ' άστρα
διαβήκαμε την ζωή μας 
μέσα στις φλόγες


Παρασκευή 12 Σεπτεμβρίου 2014

Αποανάπτυξη - Degrowth, κάποιες ιδέες και μερικά βιβλία




Διάβασα πριν λίγο καιρό στο πάντα ενδιαφέρον ιστολόγιο του Γ. Οικονόμου ένα άρθρο σχετικό με την αποανάπτυξη.

Δεν θα σταθώ στο ποια είναι η σωστότερη μετάφραση του όρου (αρχικά στα γαλλικά decroissance και κατόπι στα αγγλικά degrowth), αλλά θα διαφωνήσω με τον αρθρογράφο στο απομεγέθυνση καθώς θεωρώ καλύτερο να χρησιμοποιείται το απόανάπτυξη εφόσον την οικονομική μεγέθυνση (economic growth) στα ελληνικά το μεταφράζουμε (αρκεί να ακούσουμε κάποιες από τις πολιτικές εξαγγελίες των τελευταίων χρόνων ) ως "ανάπτυξη" και το degrowth αναφέρεται και αυτό αντίστοιχα στα οικονομικά μεγέθη.

Ο συγκεκριμένος όρος περιγράφει ένα πολιτικοκοινωνικό-οικονομικό κίνημα ή ιδεολογία αν προτιμάτε, η οποία πρεσβεύει σε γενικές γραμμές τα εξής πολύ σωστά:


Α. Πως το σύγχρονο οικονομικό σύστημα (φιλελεύθερος καπιταλισμός) το οποίο βασίζεται για την επιβίωση του στην συνεχή μεγέθυνση της παραγωγής/κατανάλωσης, οικονομικών μεγεθών, είναι καταστροφικό σε πλείστους όσους τομείς (εμείς απλά θα αναφέρουμε την καταστροφή του περιβάλλοντος) και πως η οικονομική ανάπτυξη δεν σχετίζεται με τους ουσιαστικούς παράγοντες ευδαιμονίας (άντε ευτυχίας) του ανθρώπου όπως ευαγγελίζεται αυτό το σύστημα, αλλά αντιθέτως δημιουργεί ανισότητες οι οποίες μεγαλώνουν τα κοινωνικά χάσματα παράγοντας δυστυχία.

Β. Πως θα πρέπει να ξεκινήσουμε -χθες - αν θέλουμε να επιβιώσουμε, μια διαδικασία συρρίκνωσης των οικονομικών μεγεθών και να περάσουμε σε ένα άλλο σύστημα, σεβαστικό προς το περιβάλλον, πιο δίκαιο και αντίθετα με το σημερινό, αποκεντρωμένο ώστε να δημιουργούνται προϋποθέσεις αυτάρκειας και περιορισμού κινδύνου.



Oρθώς ο Γ. Οικονόμου αναφέρει ως κύριο εκπρόσωπο της σχολής αυτής τον Serge Latouche, όμως, οι κεντρικές ιδέες αυτής της σχολής μπορούν να βρεθούν σε διάφορα αρκετά παλαιότερά έργα όπωςγια παράδειγμα το σημαντικής επιρροής βιβλίο του E. F. Schumacher :  Small Is Beautiful, 25th Anniversary Edition: Economics As If People Mattered: 25 Years Later . . . With Commentaries, το οποίο τυγχάνει,  ακόμα και σήμερα μετά από περίπου 40 χρόνια, ιδιαίτερης εκτίμησης ανάμεσα και σε σύγχρονους παγανιστές με οικολογικές ευαισθησίες και οικονομικοπολιτικές ανησυχίες όπως για παράδειγμα στον πολύ καλό John Michael Greer ( στον οποίο έχω αναφερθεί στο παρελθόν ξανά εδώ και εδώ), στο έργο του : The Wealth of Nature: Economics as if Survival Mattered και έχει οπλίσει με επιχειρήματα από αναρχο-πρωτογονιστές (Βλ. anarchoprimitivism) όπως οι γνωστοί John Zerzan (πχ στο : Running on Emptiness: The Pathology of Civilization ή ο Derrick Jensen (πχ στο : Endgame, Volume 1: The Problem of Civilization) μέχρι και εκπροσώπους της Νέας Δεξιάς (nouvelle droite), από τον ιδρυτή της Alain de Benoist (σε αυτό ακριβώς το θέμα μάλιστα, είχα αναφερθεί ξώφαλτσα σε ανύποπτο χρόνο το 2009 ), μέχρι το πιο κακό παιδί της παρέας τον Guillaume Faye, στα μανιφέστα του (πχ Convergence of Catastrophes  και Archeofuturism: European Visions of the Post-Catastrophic Age).



Είναι λοιπόν προφανές πως υπάρχει ένα ευρύ φάσμα ιδεολόγων και διανοητών (και όχι μόνο οικονομολόγων) οι οποίοι εδώ και πολλά πολλά χρόνια (για να μην πάμε πίσω 100 χρόνια σε ορθότατες μεταφυσικές κριτικές των βασικών αρχών του σύγχρονου συστήματος όπως πχ στο έργο του πατέρα των traditionalists, Rene Guenon πχ The Reign of Quantity & the Signs of the Times ) επισημαίνουν όχι μόνο τα στραβά του δρόμου που έχουμε πάρει, αλλά και τα άκρως επικίνδυνα, καταστροφικά καλύτερα, γκρεμοτσακίσματα που μας περιμένουν.

Λιγότερο προφανές είναι ίσως, πως δεν χρειάζεται και ιδιαίτερο μυαλό για να καταλάβει κάποιος πως "σε έναν πεπερασμένο υλικά κόσμο δεν γίνεται να υπάρχει αέναη ανάπτυξη", καπιταλιστική αειφορία, πράσινη ανάπτυξη και άλλες τέτοιες φαντασιοπληξίες (με μια τέτοια "κοινή λογική" και με χιουμοριστική διάθεση αναφερόμουν στην "κρίση" πάλι πριν μερικά χρόνια εδώ).





Ακόμα λιγότερο προφανής είναι η εξήγηση του γιατί ενώ όσοι τουλάχιστον σκέφτονται τα λένε χρόνια και γιατί ενώ τα σημάδια του πόσο δίκιο έχουν είναι μπροστά στα μάτια μας (για να χρησιμοποιήσω πχ το ένα βιβλίο που ανέφερα παραπάνω, ο Faye ανάμεσα στις επικείμενες "καταστροφές" που προέβλεψε πριν χρόνια - ~10+ προ κρίσης- ήταν και είναι ένα νέο και πολύ πιο επικίνδυνο παγκόσμιο οικονομικό κραχ, εμείς επιμένουμε να τα αγνοούμε (όπως πχ οτι δήθεν δεν υπάρχει πρόβλημα με το κλίμα , πως τα ψάρια δεν τελειώνουν στις θάλασσες, πως ο καιρός που έχει τρελαθεί είναι τυχαίο, πως το πετρέλαιο είναι άπειρο και πολλά άλλα παρόμοια*), όπως επίσης επιμένουμε να ακούμε - χωρίς αντίδραση - τους πολιτικούς ταγούς μας πχ Σαμαρά, την ώρα που άλλοι μιλάνε για απο-ανάπτυξη μπας και σωθούμε, αυτοί να μας παραμυθιάζουν με την επερχόμενη ανάπτυξη

*Ίσως το πιο χαρακτηριστικό από τα πολλα παραδείγματα της ευγενούς μας τύφλωσης είναι η περίπτωση του Limits to Growth: The 30-Year Update και της αποδοχής που αυτό έτυχε, απ' όταν πρωτοκυκλοφόρησε την δεκαετία του 70, από τους περισσότερους "ειδικούς" εκφραστές του συστήματος. Είναι πολύ χαρακτηριστικό κυρίως γιατί ως μεθοδολογία για την διεξαγωγή των συμπερασμάτων των συγγραφέων βασίστηκε στα νέα τότε υπολογιστικά συστήματα και στατιστικά μοντέλα - ακολούθησε δηλ. την "νόμιμη" ορθολογιστική οδό, οπότε θα περίμενε κανείς ακόμα και λανθασμένα, τα συμπεράσματα ή οι απόψεις που εκφράζονταν εκεί να είχαν ληφθεί υπόψη. Ανταυτού αμέσως λιδορήθηκε (και το έργο και οι συγγραφείς του) ώς μια απαράδεκτη καταστροφολογία (και οι συγγραφείς ως προφήτες της καταστροφής). Παρόλα αυτά to 2008, 35 ολόκληρα χρόνια μετά την πρώτη του έκδοση νέες μελέτες έδειξαν πως η τωρινή (2008) πραγματικότητα ανταποκρίνονταν σε μεγάλο βαθμό με ένα από τα τρία (το "δουλειά κατά τα καθιερωμένα) μοντέλα πρόβλεψης του βιβλίου, κάτι εξαιρετικά δυσοίωνο καθώς το μοντέλο προέβλεπε (και όλα εκεί συγκλίνουν) σε μια πλήρη κατάρρευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών μας (και οικολογικών συστημάτων), και προφανώς αντίστοιχες κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις μέσα στον 21ο αιώνα.



Σύμφωνα λοιπόν με όλους τους παραπάνω (και άλλους τόσους ων ουκ έστιν αριθμός) το πρόβλημα ξεκινάει από βασικές αρχές ή ιδεοληψίες (στην πραγματικότητα μια τυφλή πίστη σε εξίσου παράλογα θαύματα) του σύγχρονου (Δυτικού) πολιτισμού και πιο συγκεκριμένα την γραμμική, ανθρωποκεντρική και δευτεροπαρουσιάτικη μονοθεϊστική αντίληψη (επίκεντρο ο άνθρωπος, ο θεός εκτός κόσμου μας περιμένει σε μια δευτέρα παρουσία, έστω ο επίγειος παράδεισος του προλεταριάτου ή του φιλελεύθερου καπιταλισμού που έρχεται στην επόμενη γωνία κτλ), σε συνδυασμό με την παράλογη πίστη, πίστη σε θαύματα στην πραγματικότητα, πως με την τεχνολογική πρόοδο και την επιστήμη και μόνο θα λύσουμε όλα μας τα προβλήματα (αλλά για κάθε ένα κεφάλι που κόβεις στην Λερναία Ύδρα πετάγονται περισσότερα), δηλαδή κάποια από τα υποπροϊόντα του Διαφωτισμού. .

Και αν τα παραπάνω ισχύουν για το συλλογικό ασυνείδητο, επηρεάζουν δηλαδή την διαμόρφωση της κοινής γνώμης και εξηγούν της αυτοματοποιημένες τάσεις (άρνησης της επικείμενης καταστροφής) εντός των σύγχρονων κοινωνιών, προφανώς το ίδιο δεν ισχύει για όλους εκείνους που λόγω θέσης και γνωρίζουν καλύτερα και είναι ικανοί να δούν την μεγαλύτερη εικόνα, δηλαδή τους ηγέτες μας, στην πολιτική, στην οικονομία και σε ένα βαθμό και πνευματικούς ηγέτες (λέω σε ένα βαθμό γιατί δεν δέχομαι τον όρο για ανθρώπους οι οποίοι απλά λειτουργούν σαν τα ιδεολογικά δεκανίκια ενός αποτυχημένου συστήματος για προσωπικό όφελος ότι κύρος και να έχουν ώς προσωπικότητες, κατάρτιση στο αντικείμενο τους κ.α.). Εκεί δεν υπάρχει καμία δικαιολογία και απλά πρέπει να αποδεχτούμε πως όλοι αυτοί ενσαρκώνοντας σε απόλυτο βαθμό το σύγχρονο πνεύμα του ατομοκεντρισμού απλά δεν ενδιαφέρονται παρά μόνο για το κοντόφθαλμο συμφέρον τους, η αλλιώς λειτουργούν κατά το "εμού θανόντος, γαία πυρί μιχθήτω", σαν φαιουδάρχες, δικτατορίσκοι και ως μια σιχαμένη (με την έννοια της αντιστροφής κάθε ευγενούς όρου) ολιγαρχία.



Υπό αυτό το πρίσμα φυσικά και ένα κίνημα σαν αυτό της αποανάπτυξης είναι λογικό να συνδυάζει και αντίστοιχα πολιτικά προτάγματα όπως την επιστροφή σε αμεσότερες μορφές της δημοκρατίας (σε κανονική Δημοκρατία δηλαδή) κτλ, σημείο στο οποίο εστιάζει το κείμενο του κ. Οικονόμου. Θα συμφωνήσω βέβαια εδώ, πως μια τέτοια αλλαγή οικονομικής εστίασης (απο την ανάπτυξη στην συντήρηση για παράδειγμα) προφανώς δεν μπορεί να συσχετιστεί ούτε καν έμμεσα με τον πολιτικό στίβο, δεν συνεπάγεται δηλαδή δια μαγείας έναν εκδημοκρατισμό και μια επικράτησει δικαιότερωνν κοινωνικών συστημάτων καθώς από την μία κάλλιστα θα μπορούσαμε να έχουμε αποανάπτυξη ύστερα από απόφαση ενός ¨φωτισμένου" μονάρχη και αντίστροφα επιμονή στην καταστροφική πορεία μετά από αμεσοδημοκρατικό δημοψήφισμα καθώς και η πλειοψηφία του λαού είναι θύμα των σύγχρονων φαντασιοπληξιών, του ατομισμού και των θαυμάτων χωρίς συνείδηση της πραγματικότητας ή διάθεση να αναλάβει την ευθύνη του να είναι ένα πολιτικό Όν με όλο το βάρος του όρου.

Στην πραγματικότητα λοιπόν αυτό που χρειάζεται εφόσον δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις είναι μια πλήρης αντιστροφή στην συνείδηση των ανθρώπων των βασικών δεδομένων της σύγχρονης καταστροφικής κοσμοαντίληψης, κάτι που ώς έχει δείξει η ιστορία δεν μπορεί να συμβεί μαζικά επειδή απλά όλοι αυτοί οι άνθρωποι πείστηκαν από την ανάγνωση κάποιου βιβλίου, κάποιας μελέτης, ή από τα λογικά επιχειρήματα ανθρώπων που στην πραγματικότητα καλούν σε μια μαζική υποβάθμιση (σύμφωνα με τα σημερινά αποδεκτά πρότυπα) του τρόπου ζωής τους.

Έτσι για να καταλήξω στα δικά μας, και έχοντας υπόψη, πως η μόνη ίσως πληθυσμιακή ομάδα στα σύγχρονα δυτικά κράτη η οποία μπορεί να προσεγγίσει την ουσία του θέματος (που δεν είναι ένας στείρος οικονομισμός), είναι ο ευρύτερος κύκλος των "παγανιστών", πραγματικά πιστεύω, πως αν υπάρχει μια ελπίδα ανατροπής των δεδομένων, δηλαδή αποφυγής της επικείμενης καταστροφής, αυτό γίνεται να προέλθει μόνο μέσα από την ενίσχυση των συγκεκριμένων ρευμάτων. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο πως ακόμα και σε ακτιβιστικό επίπεδο στον τομέα της οικολογίας (πραγματικής ακτιβιστικής οικολογίας όχι πράσινη ανάπτυξη, ανακύκλωση και άλλα τέτοιες ψυχοντοπαριστικές δικαιολογίες συνέχισης στο ίδιο μονοπάτι), η συντριπτική πλειοψηφία των συμμετεχόντων (στον Δυτικό τουλάχιστον κόσμο αν και νομίζω πως μόνο εκεί μπορούμε εξάλλου να βρούμε οικολογική συνείδηση με την σημερινή έννοια) διακρίνεται από ένα τέτοιο πνεύμα. Χαρακτηριστικά Βλ. Dark Green Religion: Nature Spirituality and the Planetary Future.

Φυσικά και κάτι τέτοιο δεν είναι τυχαίο (ούτε πως τέτοιοι άνθρωποι, ήταν αυτοί και μόνο αυτοί που φαντάστηκαν και εφήρμοσαν δημοκρατικούς θεσμούς) καθώς για την απόσπαση από την επικρατούσα αντίληψη χρειάζεται ένας ισχυρότερος ψυχικός και πνευματικός δεσμός και όχι ιδεολογίες οι οποίες ακόμα και αν πρεσβεύουν κάτι άλλο αναγκαστικά κινούνται στα ίδια πλαίσια της μοντερνικότητας στην οποία αντιδρούν και δεν έχουν την δύναμη να διαρρήξουν τους δεσμούς με την υφιστάμενη κατάσταση. Εξάλλου το να αντικρίζουμε την πραγματικότητα ώς αυτή έχει, δηλαδή ένθεη, ιερή και με το κάθε τι συδεδεμένο μεταξύ του, με το πριν και το μετά, απαιτεί όχι μελέτες και αριθμούς αλλά διαφορετικά μάτια. Τα μάτια που είχαν οι άνθρωποι του παρελθόντος και κατάφερναν και πολιτισμό να παράγουν και να κρατούν μια όσο τον δυνατόν καλύτερη ισορροπία μεταξύ του κόσμου της φύσης και του ανθρωπίνου περιβάλλοντος αντιμετωπίζοντας με σεβασμό τον πρώτο και έχοντας ταυτόχρονα συνείδηση των δημιουργικών δυνάμεων που μας σπρώχνουν να ξεπερνάμε την επιβίωση και να επιδιώκουμε την πολιτισμένη ευδαιμονία, να δημιουργούμε δηλαδή εν αντιθέσει με τα άλλα πλάσματα ιστορία (και για όσους ακόμα δεν έχουν πεισθεί του πόσο μεγάλη μονοθειστικής φαντασιοπληξίας παρανοϊκή αντίληψη/πίστη ήταν αυτή των 90s που έβλεπε το "τέλος της ιστορίας" μέσω της παγκόσμιας επικράτησης του υπό κατάρρευση μοντέλου που συζητάμε αρκεί να αναλογιστεί τις γεοπολιτικές εξελίξεις των τελευταίων λίγων χρόνων και την ενίσχυση παγκοσμίως των ακριβώς αντίθετων τάσεων- σε σχέση με τα freedom and democracy made in USA-.)

Μάλιστα πιστεύω πως όσο εντείνονται, μέσω των εν εξελίξει φονταμενταλισμών, οι μονοθειστικής γενεαλογίας, θρησκευτικές (ISIS και δεν συμμαζεύεται ), αλλά και ιδεολογικές (δηλαδή φιλελεύθερος καπιταλισμός με αριστερομαρξισμούς κτλ), συγκρούσεις, τόσο περισσότερο θα γίνεται εμφανές πως η όποια λύση, μπορεί να δοθεί μόνο από αυτόν τον άλλο, αρχέγονο και αληθινό, τύπο ανθρώπου, ψήγματα του οποίου βρίσκουμε στους σύγχρονους παγανιστές.

Το μόνο που απομένει να δούμε είναι αν προλαβαίνυμε να αλλάξουμε τα πράγματα πριν το τελευταίο βήμα στον γκρεμό (αν δεν έχει ήδη γίνει όπως πολύ φοβάμαι) ή αν θα πρέπει αυτοί που αγαπάνε την ζωή, οι τελευταίοι προστάτες κατά πως το περιέγραψε ο Pentti Linkola, να κόβουν τα χέρια όσων προσπαθούν να τουμπάρουν την σωσίβια λέμβο.




* Επειδή δυστυχώς (λόγω υστέρησης της νεοελληνικής κοινωνίας σε τέτοια ζητήματα) σας έπηξα στην Αγγλόφωνη βιβλιογραφία εδώ μια συλλογή κειμένων για την αποανάπτυξη στα Ελληνικά (που κανα δυο χρόνια τώρα φαίνεται να ακούγεται ολοένα και περισσότερα σε κάποιους κύκλους)
http://www.degrowth.org/new-publication-on-degrowth-for-the-greek-public
https://docs.google.com/file/d/0BwxlAn31ZdsTMURGem96NUZENDA/edit


Δευτέρα 11 Αυγούστου 2014

Ψυχρή Θεά


Ψυχρή Θεά
Κίνησες ξανά να δείς την λαμπρή κόρη του νυχτερινού ουρανού
μα την ομορφιά της θόλωνε το πλήθος
και η απουσία εκείνου ή εκείνης που θα δικαιολογούσε την μαγεία
που άλλοτε ασκούσε στην ψυχή σου το σιωπηλό της φώς
Το λευκό της φώς που τώρα καμία θέρμη δεν σου προκάλεσε
αλλά αντίθετα, έκοβε η ψυχρή του λάμψη σαν ξυράφι,
τις αιθέριες ίνες που κάποτε σε κράτησαν
σε έναν εξυψωτικό μετεωρισμό.



Και επειδή το ποιηματάκι αφιερώνεται και σε όλους αυτούς που ξεχύθηκαν χθές στην Αθήνα να θαυμάσουν την Σελήνη πιστεύοντας κατά τα γραφόμενα των ειδησεογραφικών δελτίων πως το μέγεθος της και η λάμψη της εξαρτώνται από τις επιστημονικά μετρήσιμες αποστάσεις από την γή μια μικρή συνέχεια στίχων και ένα τραγουδάκι





Και κάπως έτσι αντί να βρεις τον θαυμασμό
Βρέθηκες να χάνεσαι...
ανάμεσα στο πλήθος των εξίσου χαμένων ψυχών
που ασκόπως περπάτησαν Τα πλακόστρωτα σοκάκια
Μη γνωρίζοντας καν
Τι είναι αυτό που αναζητούν
Τι είναι αυτό που τους έλειψε
... και ουδέποτε το βρήκαν.




Πέμπτη 12 Ιουνίου 2014

Από αθάνατα χέρια, με ουράνια χαμόγελα.




Όλα τα σχέδια που η φαντασία σου ζωγράφιζε
στον καμβά της ζωής

γραμμένα με μελάνη που φθίνει και σβήνει γίναν.
Άλλα γρήγορα, άλλα αργότερα, αφήνοντας σελίδες κενές,
καθώς δεν μένει για πολύ, 
θνητή μπογιά 
πάνω σε άφθαρτο υπόστρωμα


Και ίσως, μόνο σε κάποιον πίνακα 
καμωμένο από την βούληση και την ισχύ των Θεών
να βρίσκεται κάτι δικό σου.
Παραπλήσιο με αυτά που σχεδίασες, 
συγγενικό με αυτά που ονειρεύτηκες.

Αν έτσι το θέλησαν, 
τ' αθάνατα χέρια και τα ουράνια χαμόγελα.

Και αν τίποτα, όμως, δεν βρεις εκεί, δικό σου
μην θυμώσεις και κατά των Ουρανών μην στραφείς.
Ωραίο πράγμα να μπορείς μόνος να ζωγραφίζεις, 
μα δεν είναι δα μικρό και ασήμαντο
και ίσως να είναι και πιο μεγάλο
αυθόρμητα να θαυμάζεις των άλλων τα καλλιτεχνήματα
και σαν μικρός θεός και εσύ να χαμογελάς.

Παρασκευή 23 Μαΐου 2014

Στο νέκταρ των ασφόδελων



I wandered lonely as a cloud
That floats on high over vales and hills
When all at once I saw a crowd
A host of dancing daffodils;
Along the lake, beneath the trees,
Ten thousand dancing in the breeze. 
- W. Wordsworth, CCLIII. Daffodils

Κι ἂν πιοῦν θολὸ νερὸ ξαναθυμοῦνται.
Διαβαίνοντας λιβάδια ἀπὸ ἀσφοδύλι,
πόνους παλιούς, ποὺ μέσα τους κοιμοῦνται.

Ἂ δὲ μπορεῖς παρὰ νὰ κλαῖς τὸ δείλι,
τοὺς ζωντανοὺς τὰ μάτια σου ἂς θρηνήσουν:
Θέλουν μὰ δὲ βολεῖ νὰ λησμονήσουν.  
- Λορέντζος Μαβίλης, Λήθη


Σαν ήμασταν αθώοι μικροί στον όμορφο λειμώνα
δεν παίζαμε με τα πουλιά μήτε την ανεμώνα
μόνο στην άκρη στο νερό, που έσβηνε ο ήλιος
των ασφοδέλων ο στρατός, μας όριζε το βιος

Δεν γέλαγαν δεν χόρευαν, αέρας δεν φυσούσε
ούτε μελίσσια ρούφαγαν, την γλύκα που κοσμούσε
τα άσπρα άνθη τα κλειστά, που πάλευαν να ανοίξουν
ν' αστράψουν οι παλιές ψυχές, προτού ξαναγυρίσουν

να πιουν κρυφά απ' την πηγή που γέμιζε την λίμνη
και πότιζε από βαθιά, τις ρίζες στο καμίνι
που γύρω τους τσουρούφλαγε, σαν της ζωής το πάθος
μα ήταν η ζέστη του ψυχρή, σαν του θάνατου θάμβος.

Και εμείς κοιτώντας τα αυτά, σκεφτήκαμε τον δρόμο
που πήραμε πολλές φορές, υπάκουοι στον Νόμο
κι' αντανακλούσαν τα νερά, τα πρότερα μας λάθη
άραγε μάθαμε απ' αυτά ή μας καλούν τα βάθη;

... Στο νέκταρ των ασφόδελων, τρυγούν οι μέλισσες τις μνήμες των περασμένων τους ζωών.


Κυριακή 11 Μαΐου 2014

Ζωής αντίδοτα


Σήμερα έλαβα το καλύτερο μάλλον, καθυστερημένο δώρο γενεθλίων της ζωής μου. Η φίλη μου η Ευδοξία εμπνεύστηκε από μια πραγματική φωτό, μια ευτυχισμένη στιγμή κάποτε στον Όλυμπο (στην οποία μάλιστα δεν ήταν) και μου έφτιαξε ένα μικρό πίνακα. Επειδή, όμως, πέρα από την ανεκτίμητη αξία του καθ' αυτού δώρου, λειτούργησε και ως ενισχυτικό κάποιων γενικότερων σκέψεων θα ήθελα να σας τις μεταφέρω.

Η ζωή όπως οι περισσότεροι μάλλον γνωρίζουμε, είναι γεμάτη δράματα και τραγωδίες. Τις προκαλούμε εμείς, τυχαίνουν, οφείλονται σε καταστάσεις, τις οποίες δεν επηρεάζουμε (μιας και μιλάμε συνέχεια για κρίση κτλ), δεν έχει σημασία, υπάρχουν ως το δεδομένο υπόβαθρο της βροτής ύπαρξης, πάνω στο οποίο χτίζονται με αβέβαια θεμέλια οι λιγοστές, και γι' αυτό ξεχωριστές, ευτυχισμένες στιγμές των βιογραφιών μας.



Γι' αυτό λοιπόν σας λέω, πως πρέπει να αφήνουμε να περιστοιχιζόμαστε από ανθρώπους και πρέπει να αφήνουμε και τον εαυτό μας να περιστοιχίζει αυτούς, αυτό είναι σοφία. Πολύ πιθανόν να μας πλήγωσαν κάποια στιγμή, το πιθανότερο να μας πληγώσουν και στο μέλλον. Όμως, είναι και οι μόνοι ικανοί να μας προσφέρουν αυτές τις στιγμές, λίγες ή περισσότερες, οι οποίες θα δίνουν το νόημα. Στιγμές, οι οποίες θα χτίζουν εύθραυστα πολύχρωμα ουράνια τόξα πάνω στις γκρίζες άμορφες πέτρες, στις οποίες εξ' Ανάγκης στεκόμαστε.

Το αυθόρμητο γέλιο ενός γνωστού γύρω από ένα τραπέζι με κρασί, το μπράβο ενός φίλου, το φιλί και η αγκαλιά ενός αγαπημένου προσώπου, τα μόνα αντίδοτα στις τραγωδίες και τα δράματα που ούτως η άλλως θα ζήσουμε με αυτούς και χωρίς αυτούς.

Εξάλλου, αν αυτό που ζητάμε είναι η ασάλευτη "ησυχία", στο τέλος θα την ζήσουμε  σίγουρα όλοι, θα έρθει συνοδεία με την Λήθη. Μέχρι τότε, όμως, καλό είναι να υπάρχει - και μάλλον είναι και το τελευταίο που θα σβήσει, το τελευταίο που θα μείνει από εμάς- η θορυβώδης μελωδία ενός βούκινου που αντηχούσε σε σκοτεινές κοιλάδες και φωτεινές βουνοκορφές. Η μελωδία που θα παίζει στο λυκόφως του καθενός μας. Μετά...σιωπή.

Πέμπτη 8 Μαΐου 2014

Ένα ολόκληρο, δύο ημιτελή



Το βοριαδάκι
Κινεί τις λεπίδες του
κοντού γρασιδιού

Σπαθιά χιλιάδων
πράσινων πολεμιστών

ή κύματα μιας
παράξενης θάλασσας


Κυριακή 27 Απριλίου 2014

Διστακτικό τραγούδι



Διστακτικό τραγούδι (στις οφειλόμενες εμμονές)

Διστακτικά τιτίβισε, σαν κρύφτηκε ο ήλιος,
ο κότσυφας μη ξέροντας το σύννεφο τι φέρνει.
Μα είτε μπόρα και βροχή, είτε δροσιάς το χάδι
να τραγουδά δεν σώπασε ωσότου αποθάνει



Παρασκευή 11 Απριλίου 2014

Στον Ουρανό και στην Γή. Εορταστική τελετουργία στην αρχαία Πόλη



 Ένα κύριο χαρακτηριστικό κάθε τελετουργίας είναι πως αυτή δρά σε πολλά επίπεδα, εξυπηρετώντας ταυτόχρονα όχι μόνο τους όποιους “μεταφυσικούς” στόχους έχουν οι μετέχοντες σε αυτήν, αλλά και κοινωνικούς ή άλλους. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που στους παραδοσιακούς πολυθεϊστικούς πολιτισμούς η τελετουργία επιτυγχάνει συχνά αξιοθαύμαστο βαθμό πολυπλοκότητας αλλά και νοημάτων. Πολύ θα ήθελα να γράψω κάτι ειδικά για το θέμα σε άλλο ύφος, πιο δικό μας, αλλά μιας και έτυχε να δοθεί ένα τέτοιο θέμα εργασίας στο πανεπιστήμιο, δράτωμαι της ευκαιρίας να την ανεβάσω, και ίσως στο μέλλον επανέλθω, με ένα λιγότερο “περιορισμένο”, εκφραστικά, ως ανάπτυξη αλλά και ως ουσία, τρόπο.
Το θέμα της εργασίας ήταν:
«Με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται η επικοινωνία των ανθρώπων με τους θεούς, και ταυτόχρονα η ενότητα των πολιτών μεταξύ τους, μέσω των εορτών που οργανώνονται μέσα στα πλαίσια της αρχαίας πόλης-κράτους;»



Εισαγωγή
Για την αρχαία κλασική κοινωνία, η θρησκεία δεν αποτελεί ένα απολύτως διακριτό πεδίο δράσης, σε σχέση με τις άλλες εκδηλώσεις του ανθρωπίνου βίου, με αποτέλεσμα θρησκευτικές εκδηλώσεις και εκφάνσεις να βρίσκονται σε κάθε πτυχή της ζωής της πόλης. Αντιλήψεις που σχετίζονται με το ιερό και λατρευτικές πρακτικές, διατρέχουν κάθε στιγμή της ζωής. Ανάλογα με το περιβάλλον στο οποίο εκφράζεται η θρησκευτικότητα, μπορούμε να διακρίνουμε διάφορες μορφές λατρείας, από το επίπεδο της οικογένειας, μέχρι αυτό της οργανωμένης πόλης. Η έλλειψη, όμως, μιας κεντρικής θρησκευτικής εξουσίας και μιας οργανωμένης δογματικής θεολογίας, τουλάχιστον έτσι όπως τις γνωρίζουμε εμείς σήμερα από τις μετέπειτα θρησκείες, διαφοροποιεί σε μεγάλο βαθμό τους τρόπους με τους οποίους η θρησκευτικότητα εκδηλώνονταν στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο, είτε ως αντίληψη, είτε ως πρακτική[1].

Σύμφωνα με το επικρατέστερο υπόδειγμα μελέτης της ελληνικής θρησκείας της εποχής, τον κυρίαρχο θεσμικό και οργανωτικό ρόλο για τον καθορισμό της θρησκευτικής έκφρασης, διαδραμάτιζε η ίδια η πόλη. Αυτή ήταν που οριοθετούσε τους κανόνες της θρησκευτικής ζωής, όπως ακριβώς καθόριζε και την πλειονότητα των άλλων κοινωνικών δομών, στην ζωή των πολιτών της. Διαμόρφωνε λοιπόν, σε μεγάλο βαθμό, την ίδια την εξέλιξη της θρησκείας, όπως και η ίδια η πόλη είχε διαμορφωθεί από αυτή, ενσωματώνοντας, το σύνολο των θρησκευτικών αντιλήψεων και εκφράσεων, εθίμων και πρακτικών, οι οποίες την ταυτοποιούσαν σαν μια διακριτή πολιτική-κοινωνική οντότητα[2]. Έτσι, όπως εμφανίζονται διαφοροποιήσεις και μεγάλη ποικιλία εκφράσεων, σε πολλούς άλλους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας στα πλαίσια των πόλεων κρατών, και στην θρησκεία παρατηρούνται ιδιαιτερότητες και μια θαυμαστή ποικιλομορφία εθίμων, πρακτικών και αντιλήψεων που καθιστούν την κάθε πόλη μια διαφορετική περίπτωση.

Παρόλα αυτά, η θρησκευτική έκφραση στο επίπεδο της πόλης-κράτους, με την πληθώρα των εορτών και των άλλων εκδηλώσεων, αποτελεί και το καλύτερα προσβάσιμο σε εμάς μοντέλο για την κατανόηση της ελληνικής θρησκείας της εποχής στο σύνολο της. Καθώς μάλιστα, σε αυτό το πλαίσιο, η θρησκευτική ζωή οργανώνεται από την πόλη, μπορούμε μέσω της μελέτης της να εξάγουμε χρήσιμες πληροφορίες, για το πώς επηρέαζε η θρησκεία την ζωή των πολιτών συνολικά, καθώς και το πώς αυτή σχετίζονταν με τις επιδιώξεις και ανάγκες της πόλης, να διατηρεί άρρηκτους τους μεταφυσικούς δεσμούς με τον κόσμο των θεών, ως συνεκτικό κρίκο και εγγυητικό παράγοντα της κοινωνικής συνοχής.

Θρησκευτικές εορτές και δημόσιος βίος
Η πληροφόρησή μας, για την θρησκεία στις κλασικές πόλεις, προέρχεται από ένα ευρύ φάσμα αποσπασματικών πηγών, το οποίο όμως, συνδυαστικά, μπορεί να μας δώσει την γενική εικόνα, αλλά και επιμέρους σημαντικές πτυχές της θρησκευτικής ζωής. Οι κύριες πηγές μας είναι οι φιλολογικές μαρτυρίες στα έργα ποιητών, ρητόρων και φιλοσόφων της εποχής, τα αρχαιολογικά ευρήματα και τα εξ’ αυτών εξαγόμενα συμπεράσματα, και φυσικά τα μεγάλης αξίας επιγραφικά τεκμήρια, τα οποία αποτελούν και την πιο άμεση πηγή πληροφόρησης. Σε επιγραφές σώζονται ιεροί κανόνες και νόμοι σχετικοί με θρησκευτικά ζητήματα, και μέσω αυτών αντλούμε πληροφορίες για τα ημερολόγια των πόλεων, τις εορτές και τους συμμετέχοντες σε αυτές, για τους θρησκευτικούς λειτουργούς, για τις τελεστικές πρακτικές αλλά και για την οργανωτική διάρθρωση της λατρείας[3]. Για την Αθήνα[4] επί παραδείγματι μαθαίνουμε πως υπήρχε μια θρησκευτική οργανωτική διάρθρωση, η οποία ανταποκρίνονταν στις κοινωνικές δομές της εποχής. Οικογένειες, γένη και φρατρίες, δήμοι και φυλές αλλά και όλη η πόλη συνολικά, εμφανίζουν μια έντονη θρησκευτική δραστηριότητα, άλλοτε τελείως αυτόνομη και άλλοτε συμπληρωματική.

Οι εορτές, σε επίπεδο πόλης ή δήμων κτλ., καθορίζονταν από ένα θεσμοθετημένο θρησκευτικό ημερολόγιο. Το ελληνικό ημερολόγιο την κλασική εποχή ήταν σεληνιακό-ηλιακό και η κάθε πόλη είχε το δικό της, με ένα ξεχωριστό εορτολόγιο. Ο μήνας άρχιζε με την εμφάνιση της νέας σελήνης και είχε διάρκεια 29 ή 30 ημερών. Για να μην προκαλείται πρόβλημα μετάπτωσης των μηνών στις εποχές, το σφάλμα της διαφοράς που δημιουργούνταν, μεταξύ σεληνιακού και ηλιακού έτους, διορθώνονταν με την προσθήκη ενός εμβόλιμου μήνα ανά τακτά διαστήματα. Οι μήνες, στις περισσότερες των περιπτώσεων, έπαιρναν τα ονόματα τους από τις τελούμενες εορτές, όχι αναγκαία την πιο σημαντική του μήνα, όπως μας δείχνει το παράδειγμα της Αττικής, και από ονόματα θεοτήτων[5]. Η αρχή δε του ημερολογιακού έτους πολλές φορές είχε να κάνει με κάποιο χαρακτηριστικό ηλιακό φαινόμενο, όπως οι ισημερίες και τα ηλιοστάσια. Παρ’ όλα αυτά, δεν φαίνεται να είχε σαν ημέρα κάποιο εορταστικό χαρακτήρα, και η κάθε πόλη μπορεί να διάλεγε άλλο σημείο για τον πρώτο μήνα του έτους της[6].

Εκτός, όμως από τις τελούμενες ανά μήνα εορτές, κατά την διάρκεια εκάστου μήνα υπήρχαν και ιδιαίτερες επαναλαμβανόμενες ημέρες με θρησκευτική σημασία, όπως η νουμηνία, η εβδόμη ημέρα, αφιερωμένη στον Απόλλωνα, ή οι τελευταίες ημέρες, θεωρούμενες ως δυσοίωνες και αφιερωμένες στους νεκρούς και την Εκάτη[7]. Κάποιες εορτές ήταν πολυήμερες, ενώ σε άλλες περιπτώσεις η λατρευτική πρακτική απαιτούσε μόνο μια απλή θυσία. Όλες όμως μαζί συνέθεταν ένα εξαιρετικά πολύπλοκο δίκτυο θρησκευτικών εκδηλώσεων, με αποτέλεσμα ελάχιστες ημέρες μέσα στον χρόνο να μην σηματοδοτούνται από κάποια θρησκευτική έκφραση. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η θρησκεία διαμόρφωνε έναν θρησκευτικό χρόνο, γύρω από τον οποίο εκτυλίσσονταν η ζωή της πόλης και των κατοίκων της[8].

Καθώς μάλιστα, η θεσμοθετημένη θρησκευτική έκφραση δεν ήταν μια κατ’ ατομική επιλογή πράξη, αλλά καθόριζε τον βαθμό πολιτικής αυτοσυνειδησίας των πολιτών και τις σχέσεις μεταξύ τους, ο θρησκευτικός χρόνος ήταν αυτός που όριζε και νοηματοδοτούσε κάθε άλλη κοινωνική εκδήλωση. Επιπροσθέτως, δεν είναι μόνο οι μεγάλες πανελλήνιες εορτές ή οι αντίστοιχες πολιτικές που με την περιοδικότητά τους όριζαν μεγαλύτερα χρονικά πλαίσια, αλλά και εντός του έτους μπορούμε να διακρίνουμε κάποιους ευρύτερους εορταστικούς και τελεστικούς κύκλους, συνήθως συντονισμένους με φυσικά φαινόμενα και την γεωργία, οι οποίοι καθόριζαν εργασίες και ασχολίες και ρύθμιζαν την ζωή στην πόλη[9]. Κατ’ αυτήν την έννοια οι διάφορες εορτές και τελετές δεν αποτελούσαν μόνο την βάση της μεταφυσικής σύνδεσης των ανθρώπων με τους θεούς, αλλά και το θεμέλιο των μεταξύ τους σχέσεων, πάντα κάτω από τις πολιτικές επιταγές της πόλης, όπως θα διαπιστώσουμε στην συνέχεια.

Κύρια συστατικά των πολιτικών εορτών

Για την ελληνική θρησκευτική σκέψη, που όπως ήδη αναφέραμε δεν αυτονομεί το θρησκευτικό από τις άλλες υπαρξιακές καταστάσεις[10], οι θεοί είναι ανώτερες οντότητες, οι οποίες υπερέχουν του ανθρώπου, και όντας παρόντες σε όλο το φάσμα των κοσμικών[11] εκδηλώσεων, επηρεάζουν με ποικίλους τρόπους την ζωή του. Παρότι αυτοί δεν κερδίζουν κάτι από τις ανθρώπινες λατρευτικές εκδηλώσεις, η απόδοση τιμών είναι κάτι που τους ευχαριστεί, ενώ αντιθέτως ή έλλειψη αναγνώρισης λογίζεται ως ύβρης και τιμωρείται. Η ανάπτυξη μιας σχέσης αμοιβαιότητας, προσφέρει στους ανθρώπους πολλά θετικά ενώ ταυτόχρονα αποτρέπει κακουχίες και δεινά. Έτσι ο ρόλος της θρησκείας είναι η ανάπτυξη και διατήρηση της σχέσης των ανθρώπων με τους θεούς μέσω τελετουργικών πράξεων[12]. Στα πλαίσια των εορτών, λαμβάνει κυρίως έναν ευχαριστήριο-τιμητικό χαρακτήρα ή αντανακλά μια αντίληψη, βασισμένη στην συμπαθητική μαγικο-θρησκευτική σκέψη[13]. Παρότι λοιπόν οι ποικίλες εορτές εμφανίζουν διαφορετικές πρακτικές και στοχεύσεις, μπορούμε να διαπιστώσουμε τα κοινά τους συστατικά, τα οποία εξυπηρετούν όχι μόνο τις μεταφυσικές ανάγκες της επικοινωνίας των ανθρώπων με τους θεούς, αλλά και κοινωνικές.

Αναφερθήκαμε πριν στον καθορισμό του ιερού χρόνου κατά τον οποίον λαμβάνουν χώρα οι διάφορες εορτές και τελετές. Στην θρησκευτική ζωή, όμως, των Ελλήνων υπάρχει και αντίστοιχος καθορισμός, πολύ συγκεκριμένος και σημαντικός, θρησκευτικού χώρου, ο οποίος με την σειρά του οριοθετεί επιτρεπτά όρια έκφρασης ή συγκεκριμένες ενέργειες και ασχολίες. Ο ιερός χώρος συνήθως σηματοδοτείται από τον βωμό, ο οποίος είναι και το κεντρικό εστιακό σημείο για την λατρεία. Έτσι, τα συμπλέγματα βωμών, τεμένων, ναών και άλλων σημαντικών θρησκευτικών σημείων, οριοθετούν τον ιερό χώρο, στον οποίο πραγματοποιείται η επαφή των ανθρώπων με τους θεούς και διαχωρίζουν τον χώρο αυτό από το πεδίο διεξαγωγής των άλλων ανθρωπίνων δραστηριοτήτων[14]. Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, πως μια κύρια εκδήλωση της θρησκευτικότητας, όπως αυτή εκφράζεται στα πλαίσια των πολιτικών εορτών, είναι η πομπή προς το ιερό. Η πομπή εξυπηρετεί, ως θρησκευτική δράση, την προετοιμασία για την αποκορύφωση της τελετής, στην πραγματοποιούμενη στον βωμό θυσία. Ταυτόχρονα, λειτουργεί ως σύνδεση του ιερού χώρου με τον ανθρώπινο, ανανεώνοντας την ευεργετική δύναμη του θείου στον πολιτικό χώρο, καθώς τα ιερά αντικείμενα, οι προσφορές και τα υμνητικά τραγούδια κτλ., διασχίζουν και ενώνουν τα δύο χωρικά πεδία[15]. Φυσικά, οι πομπές εξυπηρετούν και τις ανάγκες της ενότητας των πολιτών, φέρνοντας τους όλους κοντά, σε μια από κοινού δράση, ενώ ταυτοχρόνως με τους κανόνες συμμετοχής που τις διέπουν, αναπαράγουν σε θρησκευτικό επίπεδο την κοινωνική τάξη και τα ήθη. Τέλος, σε ειδικές περιπτώσεις, λειτουργούν ως εξέχοντα πολιτικά σύμβολα, όπως για παράδειγμα η συμβολική επιβεβαίωση της κατοχής του χώρου, τον οποίο οριοθετεί η πομπή. Να αναφέρουμε χαρακτηριστικά την πομπή των Ελευσινίων μυστηρίων[16].

Κεντρική πράξη της λατρευτικής πρακτικής της εποχής, όπως ήδη αναφέραμε, είναι η θυσία. Κατεξοχήν θυσία θεωρείται η αιματηρή, δηλαδή η θυσία κάποιου ζώου στην οποία και θα εστιάσουμε, δεν αποκλείονται όμως και άλλου τύπου προσφορές. Η ίδια η λέξη προέρχεται από την πράξη της καύσης κάποιας προσφοράς για τους θεούς, αφού μέσω της φωτιάς και του καπνού, μεταφέρεται το προσφερόμενο αντικείμενο σε αυτούς[17]. Η προσφορά, με την θυσιαστική πράξη, εξασφαλίζει την επικοινωνία της ανθρώπινης κοινωνίας με τους θεούς, αναπαράγοντας, όπως πολύ ωραία έδειξαν οι Vernant και Dettienne, την πρωταρχική-μυθολογική, ομοτράπεζη κατάσταση θεών και ανθρώπων, με αποτέλεσμα την ευνοϊκή εκ μέρους των θεών αντιμετώπιση των προσευχών[18]. Ταυτόχρονα, όμως, μέσω των πολύ συγκεκριμένων κανόνων και πρακτικών, τις οποίες ενσωματώνει, η θυσιαστική πράξη εξασφαλίζει την κοινωνική συνοχή. Ανεξαρτήτως, αν ψάξουμε τις απαρχές της πρακτικής αυτής σε προ-ιστορικές κοινωνίες κυνηγών όπως ο Burkert, ή εφαρμόσουμε ψυχολογικά ερμηνευτικά αίτια, γεγονός παραμένει πως η αιματηρή θυσία αποτελεί την κατεξοχήν, έχουσα κοινωνικές προεκτάσεις, θρησκευτική πράξη. Είναι στις δημοτελείς εορτές, εκεί όπου όλοι οι πολίτες καταναλώνουν από κοινού το κρέας της θυσίας, μοιράζοντάς το με τους θεούς. Οι μερίδες είναι συγκεκριμένες και σχετίζονται με την κοινωνική τάξη των πολιτών, ενώ ιδιαίτεροι κανόνες διαχωρίζουν και τους ρόλους των θρησκευτικών λειτουργών και των συμμετεχόντων. Η πόλη, μέσω λειτουργιών, παρέχει αυτό το κοινό γεύμα και πράττοντάς το αυτό, ενώνει κάτω από μια κοινή τελεστική πράξη τους πολίτες της, επιβεβαιώνοντας και ενισχύοντας τους κοινούς τους δεσμούς, όπως ακριβώς συνολικά, ενισχύει τους δεσμούς της ιδίας με τους θεούς προστάτες, εξασφαλίζοντας την εύνοιά τους[19].

Ένα τρίτο κοινό χαρακτηριστικό πολλών εορτών είναι οι αγώνες. Σε πλήθος πολύ σημαντικών δημοτελών εορτών, η διεξαγωγή αγώνων, κυρίως αθλητικών, αλλά και ποιητικών, μουσικών ή χορευτικών, αποτελεί ένα πολύ βασικό συστατικό. Αυτό συμβαίνει γιατί αφ’ ενός οι Έλληνες της εποχής πίστευαν πως μέσω τέτοιων εκδηλώσεων τιμούσαν και χαροποιούσαν τους θεούς και αφετέρου λόγω της μεγάλης τους κοινωνικής σημασίας, όχι μόνο ως ψυχαγωγικό αίτιο, αλλά και ως πολιτική έκφραση. Μέσω των αγώνων καλλιεργείται ένα, απαραίτητο για την εξέλιξη της πόλης, πνεύμα άμιλλας, ανταγωνισμού και συναγωνισμού, ενώ στις περισσότερες των περιπτώσεων αποτελεί και ένα πεδίο επίδειξης ατομικών και συλλογικών κατορθωμάτων και υπεροχής. Αυτό γίνεται εμφανές, ειδικά στους πανελλήνιους εορτασμούς, στους οποίους οι αγώνες κατέχουν κεντρική θέση. Τέλος, δεν είναι αμελητέος ο παιδευτικός τους χαρακτήρας. Περιπτώσεις, όπως η δραματική τέχνη στην Αθήνα, η οποία ξεκινώντας από τις λατρευτικές, προς τιμήν του Διονύσου, εκδηλώσεις, κατέληξε να είναι ένα ανοιχτό σχολείο και χώρος διεξαγωγής πολιτικού διαλόγου, είναι χαρακτηριστικές[20].

Πόλη και θρησκεία

Ήδη διαπιστώσαμε τον μεγάλο βαθμό, με τον οποίο η πολιτική ζωή συμπλέκεται με την θρησκευτική και πόσο η μία ερμηνεύει, νοηματοδοτεί ή ενισχύει χαρακτηριστικά της άλλης. Μπορούμε τώρα να δούμε τους τρόπους με τους οποίους πολιτικά στοιχεία, όπως η διάκριση των φύλων, οι πολιτικοί διαχωρισμοί, ή άλλοι πολιτικοί θεσμοί συμπλέκονται με την θρησκεία, βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών περιπτώσεων. Η περίπτωση της Αθήνας είναι πολύ χρήσιμη για αυτές τις συνδέσεις, καθώς μας παρέχει ένα αρκετά ολοκληρωμένο πλαίσιο μελέτης.

Παρατηρούμε πρωτίστως, πως καθ’ όλη την διάρκεια της ζωής των πολιτών, υπάρχει μια πληθώρα εορτών και τελετών, οι οποίες πέραν από τον όποιο τους θρησκευτικό χαρακτήρα, αποτελούν ουσιαστικές πολιτικές πράξεις. Ξεκινώντας από τις τελετές μετάβασης, οι οποίες οριοθετούν σημαντικά σημεία καμπής στην ζωή των ανθρώπων, μπορούμε να παρατηρήσουμε καθαρά το πώς τα δύο πεδία συμπλέκονται με κύριο σκοπό να ενισχύεται μέσω της λατρείας, η πολιτική διάσταση που την συνοδεύει. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο τρόπος με τον οποίο ένας υιός Αθηναϊκής οικογένειας εισάγεται, με τελεστικό-εορταστικό τρόπο, στον οίκου του, από εκεί στην φρατρία και τέλος στις καθαρά πολιτικές οντότητες, όπως είναι ο δήμος μέσω εορτών και τελετών, όπως τα αμφιδρόμια, τα απατούρια κτλ. Μέσω συγκεκριμένων λοιπόν τελετουργικών στιγμών, οδηγούνται οι μελλοντικοί πολίτες, από την οικογενειακή ζωή στην πολιτική[21]. Η συμμετοχή έκτοτε σε όλες τις απαραίτητες θρησκευτικές εορτές, λαμβάνοντας υπόψιν πως αυτή στις τελετές του δήμου είναι υποχρεωτική, κατοχυρώνει το άτομο ως μέλος έκαστης ομάδας, και τελικά ως πολίτη. Κατεξοχήν παράδειγμα συνδυασμού, του πολιτικού στοιχείου με το θρησκευτικό, σε αυτό το πλαίσιο, είναι η λατρεία των επωνύμων ηρώων των φυλών της Αττικής, έτσι όπως αυτές προέκυψαν από τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη[22].

Καθώς την ιδιότητα του πολίτη είχαν μόνο τα άρρενα μέλη των οίκων, δεν υπάρχουν ανάλογες πολιτικές αντιστοιχίες για τις γυναίκες. Πάραυτα, η τελεστική διάκριση των φύλων είναι και αυτή μια σαφέστατα πολιτική πράξη, έτσι για παράδειγμα στον γάμο η νύφη εισάγεται στην οικιακή λατρεία του συζύγου της, και έκτοτε σχετίζεται με αυτή[23]. Διαχωρισμός των φύλων, όμως, υπάρχει και σε άλλες δημοτελείς και δημοτικές εορτές. Υπάρχουν λοιπόν τελετές ή ιερά τα οποία είναι απαγορευμένα για τις γυναίκες, ενώ πιο χαρακτηριστικές είναι οι αντίθετες απαγορεύσεις για τους άνδρες σε τελετές της Δήμητρας, στα Σκίρα, στα Θεσμοφόρια κ.α[24]. Αντίστοιχες διακρίσεις υπάρχουν στην θρησκευτική συμμετοχή των μη πολιτών, των ξένων ή των δούλων. Βρίσκουμε πάνδημες εορτές, όπου όλοι έχουν δικαίωμα συμμετοχής – τα Ελευσίνια μυστήρια είναι ένα καλό παράδειγμα- και άλλες όπου οι παραπάνω κατηγορίες αποκλείονται ρητώς. Υπάρχουν, τέλος, και περιπτώσεις κατά τις οποίες, οι ρόλοι αλλάζουν και η συνήθης τάξη ανατρέπεται, όπως τα Κρόνια[25].

Και μεταξύ, όμως, των πολιτών μπορούν να εμφανιστούν διαφοροποιήσεις, οι οποίες με θρησκευτικό τρόπο, δηλώνουν ταξικές διαφορές. Έτσι, ορισμένες θρησκευτικές λειτουργίες ή ρόλοι συνήθως καταλαμβάνονταν από τα παλαιά γένη, όπως παρατηρούμε από τις περιπτώσεις των κοριτσιών που υπηρετούσαν ως αρρηφόροι στην Ακρόπολη, ή αυτών που στέλνονταν για την αρκτεία στο ιερό της Αρτέμιδος στην Βραυρώνα[26]. Βέβαια, παρά τους παραπάνω τελεστικούς διαχωρισμούς, ο κύριος ρόλος της θρησκείας στα σημεία τα οποία διασταυρώνονταν με την πολιτική ζωή, παρέμενε ενωτικός. Η πόλη στο σύνολό της, εόρταζε την συλλογική της οντότητα, κάτω από την σκέπη του θεού ή της θεάς προστάτιδος, με την πιο μεγαλοπρεπή της θρησκευτική εορτή, όπως ήταν για παράδειγμα τα Παναθήναια στην Αθήνα, ενώ και πλήθος άλλων θεσμών, βρίσκονταν κάτω από την προστασία των θεών, έχοντας έντονα θρησκευτικά χαρακτηριστικά[27].

Σύνοψη

Στην παρούσα εργασία εξετάσαμε εν τάχει τους χαρακτηριστικούς τρόπους με τους οποίους η θρησκεία συμπλέκεται με την πολιτική ζωή στο περιβάλλον των κλασικών πόλεων-κρατών. Τα βασικά στοιχεία των πολιτικών εορτών, μπορούν να περιέχουν ταυτόχρονα και θρησκευτικές αλλά και πολιτικές διαστάσεις, φαινόμενο αναμενόμενο από την στιγμή που δεν υπάρχει απόλυτος διαχωρισμός του κοσμικού στοιχείου από το θρησκευτικό, την εποχή εκείνη. Καθώς η θρησκεία διαδραμάτιζε κυρίαρχο ρόλο στην απόδοση της ταυτότητας έκαστης πόλης, διαπιστώνουμε την μεγάλη σημασία που αυτή είχε στην δημιουργία ισχυρών ενωτικών δεσμών μεταξύ των πολιτών και μεταξύ του συνόλου με την ίδια την πόλη. Τέλος, ακριβώς λόγω αυτής της ουσιαστικής σύνδεσης των δύο εκφράσεων, πολιτικής και θρησκευτικής, διαπιστώνουμε τα πολλά οφέλη τα οποία μας παρέχει η από κοινού μελέτη τους, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε αποσαφηνίσεις και καλύτερα ερμηνευτικά εργαλεία, για την κατανόηση της αρχαίας κοινωνίας στο σύνολο της.

Σημειώσεις

[1] L. Bruit Zaidman – P. Schmitt Pantel, H θρησκεία στις ελληνικές πόλεις της κλασικής εποχής, μτφρ. K. Mπούρας (Aθήνα 2004), σσ. 11-21.
[2] C. Sourvinou-Inwood, «What is Polis Religion?», στο The Greek City : From Homer to Alexander, O. Murray - S. Price (ed.), (Oxford 1990), σσ. 295-322.
[3] Bruit Zaidman – P. Schmitt Pantel, ό.π., σσ. 21-24.
[4] Η Αθήνα κυρίως λόγω των ιδιαιτεροτήτων της πολιτειακής της θέσμισης - πολλοί νόμοι, γραφειοκρατία, κοινή πληροφόρηση των πολιτών κτλ. - μας παρέχει το καλύτερο ίσως πλαίσιο μελέτης της πολιτικής θρησκείας στην αρχαία Ελλάδα.
[5] Η.W. Parke, Οι εορτές στην αρχαία Αθήνα, μτφρ. Χ. Ορφανός (Αθήνα 2000), σσ. 25-27 και Bruit Zaidman – P. Schmitt Pantel, ό.π., σσ. 100-104.
[6] W. Burkert, Αρχαία ελληνική θρησκεία. Αρχαϊκή και κλασσική εποχή, μτφρ. Ν.Κ. Μπεζαντάκος & Α. Αβαγιαννού (Αθήνα 2000), σσ. 467-470.
[7] Bruit Zaidman – P. Schmitt Pantel, ό.π., σσ. 103-104.
[8] Γενικά για το ζήτημα του χρόνου στην ελληνική θρησκεία της εποχής βλ. J. Davidson, «Time and Greek Religion», στο A Companion to Greek Religion, D. Ogden (ed.), (Oxford, 2007), σσ. 204-218.
[9] Η.W. Parke, ό.π., σσ. 26-28 και W. Burkert, ό.π., σσ. 467-480.
[10] Πολύ χρήσιμη η εισαγωγή του J.Bremmer στο J.N.Bremmer, Greek Religion, (Oxford 1994), σσ. 1-4, στην οποία περιγράφει την έννοια αυτή της «εμφύτευσης» (Embeddedness).
[11] Με την πρωταρχική έννοια του Κόσμου-κοσμήματος δηλαδή του κεκοσμημένου, οργανωμένου σύμπαντος που επιτρέπει την ανάπτυξη της ζωής εντός του και αποτελεί προϋπόθεση της ανθρώπινης ύπαρξης.
[12] Bruit Zaidman – P. Schmitt Pantel, ό.π., σσ. 31-32.
[13] J.N.Bremmer, ό.π., σσ. 1-10.
[14] Bruit Zaidman – P. Schmitt Pantel, ό.π., σσ. 55-56.
[15] Στο ίδιο, σσ. 104-106.
[16] Στο ίδιο, σσ. 128-130, 134-135.
[17] Στο ίδιο, σσ. 32-44.
[18] M. Detienne - J. P. Vernant, Θυσία και μαγειρική στην αρχαία Ελλάδα, (Αθήνα 2007), και ειδικά το κεφάλαιο j. P. Vernant, «στο τραπέζι των ανθρώπων», στο Θυσία και μαγειρική στην αρχαία Ελλάδα, (Αθήνα 2007), σσ. 51-188.
[19] Bruit Zaidman – P. Schmitt Pantel, ό.π., σσ. 32-44.
[20] Bruit Zaidman – P. Schmitt Pantel, ό.π., σσ. 107-109.
[21] Στο ίδιο, σσ. 67-70.
[22] Στο ίδιο, σσ. 84-86.
[23] Στο ίδιο, σσ. 71-73.
[24] W. Burkert, ό.π., σ. 475.
[25] Στο ίδιο, σ. 477.
[26] Bruit Zaidman – P. Schmitt Pantel, ό.π., σ. 70.
[27] Στο ίδιο, σσ. 91-101.
 
Βιβλιογραφία
Bremmer, J. N. Greek Religion. Oxford 1994
Bruit Zaidman, L. – Schmitt Pantel, P. H θρησκεία στις ελληνικές πόλεις της κλασικής εποχής. μτφρ. K. Mπούρας. Aθήνα 2004
Burkert, W. Αρχαία ελληνική θρησκεία. Αρχαϊκή και κλασσική εποχή. μτφρ. Ν.Κ. Μπεζαντάκος & Α. Αβαγιαννού. Αθήνα 2000
Davidson, J. «Time and Greek Religion». Στο A Companion to Greek Religion. Oxford 2007
Parke, Η.W. Οι εορτές στην αρχαία Αθήνα. μτφρ. Χ. Ορφανός.Αθήνα 2000.
Sourvinou-Inwood, C. «What is Polis Religion?». Στο The Greek City : From Homer to Alexander. Oxford 1990
Vernant, J. P. «Στο τραπέζι των ανθρώπων». Στο Θυσία και μαγειρική στην αρχαία Ελλάδα, Αθήνα 2007